ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਕਬੂਤਰ (ਨਾਂ,ਪੁ) ਗੂੜ੍ਹੇ ਸਲੇਟੀ ਰੰਗ ਦੀ ਜੰਗਲੀ ਨਸਲ ਅਤੇ ਪਾਲਤੂ ਨਸਲ ਦੇ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲਾ ਪੰਖੇਰੂ
ਲੇਖਕ : ਕਿਰਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ (ਪ੍ਰੋ.),
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 6175, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-01-24, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ (ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਕਬੂਤਰ [ਨਾਂਪੁ] ਇੱਕ ਪੰਛੀ
ਲੇਖਕ : ਡਾ. ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ (ਸੰਪ.),
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ (ਸਕੂਲ ਪੱਧਰ), ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 6167, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-02-24, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਗੁਰੁਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਾਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।
ਕਬੂਤਰ. ਫ਼ਾ 
ਸੰਗ੍ਯਾ—ਕਪੋਤ. ਦੇਖੋ, ਕਪੋਤ.
ਲੇਖਕ : ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ,
ਸਰੋਤ : ਗੁਰੁਸ਼ਬਦ ਰਤਨਾਕਾਰ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਪਬਲੀਕੇਸ਼ਨ ਬਿਊਰੋ, ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ।, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 6038, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2014-10-30, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਸੱਤਵੀਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ
ਕਬੂਤਰ : ਇਹ ਕੋਲੰਬੀਫ਼ਾਰਮੀਜ਼ ਵਰਗ ਦੀ ਕੋਲੰਬੀਡੀ ਕੁਲ ਦਾ ਇਕ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਆਮ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਕੋਲੰਬਾ ਲਿਵੀਆ (Columba livia) ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਆਦਮੀ ਰਾਹੀਂ ਪਾਲਤੂ ਬਣਾ ਕੇ ਰਖਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਪੰਛੀ ਹੈ। ਤਕਰੀਬਨ 4500 ਈ. ਪੂ. ਤੋਂ ਇਸ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਛੋਟੀਆਂ ਮੂਰਤੀਆਂ, ਚਿਤਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਉਤੇ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਿਸਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਇਹ ਪੰਛੀ ਖਾਣ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਲਿਜਾਣ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣਾ ਹੈ। ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿਚ ਤਜ਼ਰਬੇ ਕਰਨ ਲਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਐਂਡੋਕ੍ਰਾਈਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਜਿਨੈਟਿਕਸ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।
ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਰੰਗ ਸਲੇਟੀ ਭੂਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਗਰਦਨ ਅਤੇ ਛਾਤੀ ਦਾ ਉਪਰਲਾ ਹਿੱਸਾ ਚਮਕੀਲੀ ਹਰੀ ਅਤੇ ਵੈਂਗਣੀ ਭਾਹ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਖੰਭਾਂ ਉਤੇ ਦੋ ਗੂੜ੍ਹੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪੂਛ ਦੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਇਕ ਚੌੜੀ ਧਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਇਮਾਰਤਾਂ ਦੇ ਉਤੇ ਜਾਂ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਆਲ੍ਹਣੇ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖਾਲੀ ਘਰਾਂ, ਫੈਕਟਰੀਆਂ, ਮਸੀਤਾਂ, ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ਆਦਿ ਹਰ ਥਾਂ ਤੇ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਕਿਸਮਾਂ ਪੁਰਾਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ, ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਡਿਗ ਰਹੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਚਟਾਨਾਂ, ਦੀਆਂ ਦਰਾੜਾਂ ਆਦਿ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਅਨਾਜ, ਦਾਲਾਂ, ਮੂੰਗਫਲੀ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਰਾਬ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਰ ਕਬੂਤਰ ਗਲੇ ਨੂੰ ਫੁਲਾ ਕੇ ਗੁਟਰ-ਗੂੰ, ਗੁਟਰ-ਗੂੰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕੱਢਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਬੂਤਰੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਚੱਕਰ ਕਟਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਲ੍ਹਣਾ ਟਹਿਣੀਆਂ, ਤੀਲਿਆਂ ਆਦਿ ਦਾ ਬਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਬੂਤਰੀ ਬਿਲਕੁਲ ਸਫ਼ੈਦ ਦੋ ਅੰਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕਬੂਤਰ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕਰੀਬਨ 35 ਸਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਕਬੂਤਰ ਦੀਆਂ ਆਮ ਤਿੰਨ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ––ਉਡਾਰੂ ਕਿਸਮਾਂ, ਫੈਂਸੀ ਕਿਸਮਾਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗੀ ਕਿਸਮਾਂ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਮਾਸ ਲਈ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਪਯੋਗੀ ਕਿਸਮਾਂ ਜੇ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਆਦਿ ਲਈ ਪਾਲੀਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੂਹਰੇ ਮੰਤਵ ਵਾਲੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਬੂਤਰ ਪਾਲਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ (ਅਤੇ ਧੰਦਾ) ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਲਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ‘ਫੋਰਮ ਪਿਜਨ’, ਜਰਮਨੀ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉਤੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਜਿਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਹੋਣ ‘ਕਲਰ ਪਿਜਨ’, ਬੈਲਜੀਅਮ ਵਿਚ ਤੇਜ਼ ਉਡਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ‘ਰੇਸਿੰਗ ਪਿਜਨ’ ਆਦਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬਹੁਤੇ ਠੰਢੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਅਤੇ ਪਛੜੇ ਦੀਪ ਸਮੂਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ 300 ਜਾਤੀਆਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਦੋ ਤਿਹਾਈ ਊਸ਼ਣ-ਖੰਡੀ ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸ਼ਾਂਤ-ਮਹਾਂਸਾਗਰ ਦੀਪ ਸਮੂਹਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਸ ਕੁਲ ਵਿਚ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਅਤੇ ਸੀਤ-ਊਸ਼ਣੀ ਯੂਰੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਉਤਰੀ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਕੁਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਜੀਭ ਨਾਲ ਚਟਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਮੈਂਬਰ (ਨਰ ਅਤੇ ਮਾਦਾ) ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਪਿਜਨ‘ਜ਼ ਮਿਲਕ’ (ਇਕ ਦੁਧ ਵਰਗਾ ਨਿੱਗਰ ਕਣਾਂ ਵਾਲਾ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ, ਜੋ ਪਨੀਰ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਹੈ) ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਰਲ ਪਦਾਰਥ ਅੰਨ ਪੋਟੇ ਦੀ ਲਾਈਨਿੰਗ ਦੇ ਸੈੱਲਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਭੱਜਣ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਪ੍ਰੋਲੈਕਟਿਨ ਹਾਰਮੋਨ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਆਪਣੀਆਂ ਚੁੰਝਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਲੇ ਵਿਚ ਚੋਭ ਕੇ ਇਹ ਖ਼ੁਰਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ 40-50 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ 4-6 ਉਪ-ਕੁਲਾਂ ਵਿਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ :––
ਕੋਲੰਬਾਈਨੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 30 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 175 ਜਾਤੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਗੌਰਿਨੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਇਕੋ ਇਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਵਿਚ ਤਿੰਨ ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ; ਡਿਡੰਕੂਲਿਨੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕੋ ਦੰਦੇਦਾਰ-ਚੁੰਝ ਵਾਲਾ ਕਬੂਤਰ ਸਾਮੋਆ ਆਉਂਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਟਰੈਰੋਨਿਨੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ 115 ਜਾਤੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਹ. ਪੁ.––ਕਾ. ਬ : 63; ਐਨ. ਬ੍ਰਿ. ਮਾ. 7 : 1001
ਲੇਖਕ : ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ,
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਸੱਤਵੀਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 4703, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2015-09-23, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: no
ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ
ਕਬੂਤਰ : ਕਬੂਤਰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਕਪੋਤ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਕ (ਹਵਾ) + ਪੋਤ (ਜਹਾਜ਼) ਵਾਂਗ ਉਡਣ ਵਾਲਾ ਪੰਛੀ ਹੈ।
ਕਬੂਤਰ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਇਕ ਜਾਂਗਲੀ ਜਾਂ ਗੋਲੇ ਕਬੂਤਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਹਲਕਾ ਸੁਰਮਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਲਤੂ ਕਬੂਤਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਚਿੱਟਾ, ਫਿੱਕਾ ਲਾਲ ਜਾਂ ਨੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੈਲਾਂ ਪਾਉਂਦੇ ਮੋਰ ਵਰਗੇ ਖਿਲਰਵੇਂ ਪੂੰਝੇ ਵਾਲੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲੱਕੇ ਕਬੂਤਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਬੂਤਰ ਮਨੁੱਖ ਨਾਲ ਦੋਸਤੀ ਪਾਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਕਬੂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਸੰਦੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਾਣ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਕ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਜ਼ਰਤ ਨੂਹ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਸੰਸਾਰ ਵਿਚ ਜਲ ਪਰਲੋ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਸੁੱਕੀ ਧਰਤੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਜਿਆ ਸੀ। ਕਬੂਤਰ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ, ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਉੱਚੀ ਉਡਾਰੀ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਬੂਤਰ ਪਾਲਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਖੁਰਾਕ ਖੁਆਕੇ ਉਡਾਰੀਆਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸਨੂੰ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬੜਾ ਸਿੱਧਾ ਸਾਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਵੇਖਕੇ ਅੱਖਾਂ ਮੀਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਬਿੱਲੀ ਇਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੀ।
ਰੰਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਬੂਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਕਿਸਮਾਂ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਇਹ ਹਨ :-
1. ਆਗਰਾ ਕਬੂਤਰ - ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਲਾਲ ਅਤੇ ਪੂਛ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਬੂਤਰ ਬਹੁਤ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਬਨੇਰੇ ਉਤੇ ਇਹ ਪੈਰ ਪਾ ਜਾਵੇ ਉਸ ਘਰ ‘ਚ ਧਨ ਦੌਲਤ ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
2. ਸ਼ੀਹਾਜੀ ਕਬੂਤਰ - ਇਸ ਦਾ ਸੀਨਾ, ਲੱਤਾਂ ਤੇ ਪੂਛ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
3. ਕਲਪੋਟੀਆ ਕਬੂਤਰ - ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੂਛ ਹੀ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
4. ਕਾਂਕ ਕਬੂਤਰ - ਇਸ ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਰੰਗ ਬਿਲਕੁਲ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੋਕ-ਚਿਕਿਤਸਾ ਅਨੁਸਾਰ ਕਾਂਕ ਕਬੂਤਰ ਦਾ ਮਾਸ ਖਾਣ ਨਾਲ ਕਾਲੀ ਖਾਂਸੀ ਦੂਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
5. ਖਾਲ ਕਬੂਤਰ - ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਚਿੱਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਿਰਫ਼ ਪੂਛ ਅਤੇ ਸਿਰ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
6. ਚਪ ਕਬੂਤਰ - ਚਿੱਟਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਰ ਉਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇਕੋ ਰੰਗਦਾਰ ਖੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7. ਜੋਗੀਆ ਕਬੂਤਰ - ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ, ਇਸਦਾ ਸਿਰ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
8. ਟੋਪਣ ਕਬੂਤਰ - ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸਦਾ ਸਿਰ ਤੇ ਪੂਛ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
9. ਪਬਾਲੀ ਕਬੂਤਰ - ਇਸ ਦਾ ਸਿਰ ਹੀ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਸਰੀਰ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
10. ਮਮੋਲਾ ਕਬੂਤਰ- ਇਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਖੰਭ ਰੰਗਦਾਰ ਅਤੇ ਇਕੋ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਕਬੂਤਰ ਸ਼ੁਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮਿਲਣਾ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਲਈ ਚੰਗਾ ਸ਼ਗਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਹਾਵਤ ਹੈ ‘ਮਮੋਲਾ ਆਇਆ ਕੰਮ ਸਵਾਇਆ।'
ਲੇਖਕ : ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ,
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬ ਕੋਸ਼–ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ, ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 4072, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2018-07-19-04-54-41, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ: ਹ. ਪੁ. –ਪੰ. ਪੰ. ਕੋ; ਪੰ. ਲੋ. ਵਿ. ਕੋ.: ਮ. ਕੋ.
ਕਬੂਤਰ ਸਰੋਤ :
ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ (ੳ ਤੋਂ ਕ)
ਕਬੂਤਰ, (ਫ਼ਾਰਸੀ : ਕਬੂਤਰ; ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ : कपोत),ਪੁਲਿੰਗ : ੧. ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਜੋ ਚਿੱਟਾ ਚੀਨਾ ਆਦਿ ਕਈਆਂ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਉਡਾਉਣ ਜਾਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਸਤੇ ਪਾਲਦੇ ਹਨ; ੨. (ਖਾਲਸਾਈ ਬੋਲਾ) : ਪਸਤੌਲ
–ਕਬੂਤਰ ਉਠਾਉਣਾ, ਕਿਰਿਆ ਸਕਰਮਕ : ਕਬੂਤਰ ਨੂੰ ਛੱਤਰੀ ਤੋਂ ਉਡਾਉਣਾ
–ਕਬੂਤਰ ਉਡਾਉਣਾ, ਕਿਰਿਆ ਸਕਰਮਕ : ੧. ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਉਡਾਉਣਾ; ੨. ਮੁਹਾਵਰਾ : ਕਬੂਤਰ ਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨਾ
–ਕਬੂਤਰਖਾਨਾ, ਪੁਲਿੰਗ : ੧. ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਜਾਂ ਪਾਲਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਖੱਡਾ; ੨. ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਉਣ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ, ਜਿਥੇ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ, ਜਿਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਣ; ੩. ਦੁਨੀਆ, ਜਹਾਨ; ‘ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਕਬੂਤਰ ਖਾਨਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਇੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ’
–ਕਬੂਤਰਬਾਜ਼, ਪੁਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਰੱਖਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕੀਨ, ਕਬੂਤਰ ਉਡਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਕਬੂਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲਾ
–ਕਬੂਤਰਬਾਜ਼ੀ, ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰਬਾਜ਼ ਦਾ ਕੰਮ, ਕਬੂਤਰ ਰੱਖਣ ਜਾਂ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ, ਕਬੂਤਰ ਉਡਾਉਣ ਦੀ ਖੇਡ
–ਕਬੂਤਰ ਵਰਗੀ ਧੌਣ, ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਦੀ ਗਰਦਨ ਵਰਗੀ ਸੁਹਣੀ ਗਰਦਨ
–ਕਬੂਤਰ ਵਾਂਗ ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਲੈਣਾ, ਮੁਹਾਵਰਾ : ਮੁਸੀਬਤ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਸਗੋਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਰਹਿਣਾ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਕਿ ਮੁਸੀਬਤ ਆਈ ਹੀ ਨਹੀਂ
–ਕਬੂਤਰ ਵਾਂਗ ਲੋਟ ਪੋਟ ਹੋਣਾ, ਮੁਹਾਵਰਾ : ਬਹੁਤ ਤੜਫਣਾ
–ਆਗਰਾ ਕਬੂਤਰ, ਪੁਲਿੰਗ : ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੀ ਪੂੰਛ ਚਿੱਟੀ ਹੋਵੇ
–ਸ਼ੀਰਾਜੀ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ), ਪੁਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦਾ ਸੀਨਾ ਲੱਤਾਂ ਅਤੇ ਪੂੰਛ ਚਿੱਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
–ਕਲਪੋਟੀਆ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਕਾਲਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੀ ਸਿਰਫ਼ ਪੂੰਛ ਚਿੱਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ
–ਕਾਂਕ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ
–ਖਾਲ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਚਿੱਟਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਪੂੰਛ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
–ਖੇਡਣਾ ਕਬੂਤਰ, ਪੁਲਿੰਗ : ਬਾਜੀਆਂ ਪਾਉਣ ਵਾਲਾ ਕਬੂਤਰ
–ਚਪ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ), ਪੁਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦੇ ਸਿਰ ਤੇ ਇੱਕ ਪਰ ਰੰਗਦਾਰ ਹੋਵੇ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਭ ਸਫ਼ੈਦ ਹੋਵੇ
–ਜੋਗੀਆ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰ ਚਿੱਟਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਲਾਲ ਹੋਵੇ
–ਟੋਪਣ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰ ਤੇ ਪੂੰਛ ਚਿੱਟਾ ਹੋਵੇ
–ਪਬਈ ਕਬੂਤਰ, (ਲਹਿੰਦੀ) / ਪੁਲਿੰਗ : ਕਬੂਤਰ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਰ ਰੰਗਦਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
–ਮਮੋਲਾ ਕਬੂਤਰ, ਪੁਲਿੰਗ : ਜਿਸ ਕਬੂਤਰ ਦੇ ਦੋ ਪਰ ਰੰਗਦਾਰ ਹੋਣ
ਲੇਖਕ : ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ,
ਸਰੋਤ : ਪੰਜਾਬੀ ਕੋਸ਼ ਜਿਲਦ ਪਹਿਲੀ (ੳ ਤੋਂ ਕ), ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ : 726, ਪੰਜਾਬੀ ਪੀਡੀਆ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਿਤੀ : 2023-01-12-03-46-13, ਹਵਾਲੇ/ਟਿੱਪਣੀਆਂ:
ਵਿਚਾਰ / ਸੁਝਾਅ
Please Login First
